معماری شهرها بر اساس جنبه‌های ناملموس فرهنگی طراحی و اجرا شود

به‌ گزارش عصر دوشنبه گروه فرهنگی ایرنا از میراث‌آریا، محمدحسن طالبیان معاون میراث‌فرهنگی در وبینار بین‌المللی معماری معاصر و مسئله میراث‌فرهنگی ناملموس که در مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی تحت نظارت یونسکو برگزار شد، به موضوع میراث‌فرهنگی ناملموس در کنوانسیون‌های مختلف میراث‌فرهنگی و طبیعی یونسکو اشاره کرد و گفت: در کنوانسیون حمایت از میراث‌فرهنگی و طبیعی جهان، ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ برای ثبت هر اثر جهانی، شش معیار مطرح شده که تقریبا پنج معیار به‌طور تلویحی به موضوع میراث‌ ناملموس اشاره می‌کند، به ویژه معیار شش که  بر همین اساس تبیین می‌شود. به عبارتی برای ارزیابی یک اثر در مقیاس جهانی میراث‌فرهنگی ناملموس نقش بسیار موثری دارد.

او افزود: در همین راستا کنوانسیون حراست از میراث‌فرهنگی ناملموس در سال ۲۰۰۳ به تصویب رسید که این کنوانسیون از کنوانسیون‌های مهمی است که به موضوع میراث‌ ناملموس به شکل مستقل پرداخته است.

معاون میراث‌فرهنگی کشور تصریح کرد: کنوانسیون حفظ و ترویج تنوع مظاهر فرهنگی ۲۰۰۵ نیز که با هدف حفظ و ترویج تنوع بیان‌های فرهنگی تشکیل شده است، با تصدیق اهمیت دانش سنتی به ویژه نظام دانشی بومیان به عنوان منبع سرمایه معنوی و مادی و سهم مثبت آن در توسعه پایدار و نیاز به حفظ و ترویج مناسب می‌پردازد.

او در ادامه گفت: از مفاد این کنوانسیون‌ها می‌توان نتیجه گرفت، همان طور که ارزیابی آثار تاریخی و فرهنگی در مقیاس جهانی، فارغ از جنبه‌های کالبدی، نیازمند توجه به عناصر فرهنگی ناملموس هستند، به نظر می‌رسد معماری معاصر نیز با توجه به جنبه‌های ناملموس فرهنگی، طراحی و به مرحله اجرا درآید.

طالبیان با اشاره به پرونده ثبت جهانی یزد و تاثیر ارزش‌های فرهنگی ناملموس یزد در ثبت جهانی این اثر ابراز امیدواری کرد: شهرهای معاصر باید بیش از پیش به ظرفیت‌های میراث‌فرهنگی ناملموس برای پویایی و سرزندگی این فضاهای زیستی توجه کنند.

فراهم نکردن زمینه‌ای برای ظهور و بروز عناصر فرهنگی ناملموس، یکی از کاستی‌های معماری معاصر است

مصطفی پور علی مدیرکل ثبت و حریم آثار، حفظ و احیا میراث معنوی و طبیعی و دبیر علمی وبینار بین‌المللی معماری معاصر و مسئله میراث‌فرهنگی ناملموس گفت: تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دو قرن اخیر در کنار تغییر نگرش انسان به خود، محیط‌زیست و فضای زندگی‌­اش، موجب خلق نوعی از فضای معماری در دنیای معاصر شده است که ساختار و سازمان فضایی و مکانی آن در تاریخ معماری جهان بی‌­سابقه بوده ­است.

او افزود: فارغ از ظرفیت­‌های ایجاد شده از طریق خلق این نوع از فضای معماری، باید اذعان کرد معماری معاصر کاستی­‌هایی را به همراه داشته است که از جمله آن می‌توان به عدم فراهم کردن زمینه‌ای برای ظهور و بروز عناصر فرهنگی ناملموس اشاره کرد، عناصری خاطره‌­انگیز و زندگی‌­بخش که در صورت تداوم حضور، به میراثی فرهنگی در بستر معماری و شهر تبدیل می‌­شده‌­اند.

پورعلی تصریح کرد:‌ تأکید بیش‌ازحد بر جنبه­‌های بصری، کالبدی و مادی و بی­‌توجهی به جنبه‌­های ناملموس و غیرمادی به‌ویژه عدم اعتنا به بسترهای فرهنگی، اجتماعی و مکانی، موجب خلق فضاهایی در معماری و شهر معاصر شده است که به‌جای آنکه مهیای حضور واقعی افراد باشد، صرفاً مناسب صفحات مجازی هستند. در چنین شرایطی، آموزش معماری، نقد، داوری و ارزیابی آثار معماری معاصر بر عناصر صرفاً مادی و بصری تأکید داشته و از جنبه­‌های ناملموس کمتر بهره­ می‌برند.

دبیر علمی این وبینار بین‌المللی افزود: با مسابقات و جشنواره­‌های بسیاری روبرو هستیم که ارزیابی آثار در آن‌ها صرفاً از روی تصاویر آثار انجام می‌شود و کمتر توجهی به جنبه­‌های ناملموس و کیفی حضور افراد در آثار شده­ است.

میراث‌فرهنگی ناملموس می‌تواند کیفیتی خاطره‌­انگیز برای معماری و شهر فراهم کند

مدیرکل ثبت و حریم آثار، حفظ و احیا میراث معنوی و طبیعی بیان کرد: میراث‌فرهنگی ناملموس که عموماً در بستر رسوم، نمایش، آیین، مهارت­‌های دستی و مهم­تر از همه از طریق زبان در بستر زندگی، تولید، ترویج و پاسداری می­‌شود، می‌تواند کیفیتی خاطره‌­انگیز برای معماری و شهر فراهم کند مشروط به آنکه معماری و شهر نیز خود را مهیای بهره‌­گیری از این ظرفیت کنند.

او ادامه داد: امری که در فرآیند طراحی معماری معاصر، کم­تر موردتوجه بوده و رفته و رفته به مسئله‌ای جدی برای آینده معماری تبدیل می­شود. معماری و شهر بدون عناصر و میراث‌فرهنگی ناملموس صرفاً به تصویری انتزاعی از اشکالی می­ماند که زیبایی­اش بدون حضور ما تضمین می­ شود.

استادیار معماری عنوان کرد: تاریخ گواهی می‌­دهد که موجودیت و پایداری معماری، فارغ از جنبه‌­های کالبدی، در ارتباط پویا با عناصر فرهنگی ناملموس تضمین شده است. بی‌سبب نیست که گفته­‌اند “کعبه بی طواف مشتی خاک و سنگ نیست”. اول بیت آدمیان، کعبه، هستی­اش را از ارتباط با طواف به دست می‌آورد. چه بسیار روایت است که طواف که کهن­‌ترین میراث ناملموس مسلمانان ­است، در هر شرایطی در مکان کعبه برپا داشته شود.

دبیر علمی این وبینار بین‌المللی گفت:تلاش‌­ها برای تأمل دوباره بر مسئله ارتباط معماری و موضوع میراث‌فرهنگی ناملموس چند دهه‌­ای است مدنظر صاحب‌نظران غرب و شرق قرارگرفته ­است. وبینار بین‌المللی پیشرو در این راستا تلاش دارد به این مباحث در ایران بیشتر دامن زده و طرح پرسش کند.

شرط بقای میراث‌فرهنگی ناملموس، انتقال آن از نسلی به نسل دیگر است

رضا سجودی سرپرست مرکز میراث ناملموس تهران در ادامه گفت: به اعتقاد برخی از کارشناسان، میراث‌فرهنگی ناملموس چیزی نیست جز دانش سنتی، این دانش در کنوانسیون پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس، تحت عنوان “دانش و مهارت‌های مرتبط با طبیعت و جهان”، در کنار سنت‌های شفاهی، هنرهای اجرایی، کنش‌ها یا رویه‌های اجتماعی، آیین‌ها و رویدادهای جشنی، و صنعت‌گری سنتی دامنه‌ها یا حوزه‌های پنج‌گانه‌ی میراث فرهنگی ناملموس را تشکیل می‌دهد.

او افزود: شرط بقای میراث‌فرهنگی ناملموس، انتقال آن از نسلی به نسل دیگر است. واضح است آنچه از نسلی به نسل دیگر انتقال می‌یابد و دارای ماهیت غیرمادی و ناملموس است، چیزی نیست، مگر آنچه تحت مفهوم کلی دانش جای می‌گیرد.

سرپرست مرکز میراث ناملموس تهران تصریح کرد: اگر نخواهیم بر درستی این ادعا، که میراث‌فرهنگی ناملموس همان دانش سنتی است پافشاری کنیم، دست‌کم باید بپذیریم که در بسیاری از عناصر و تجلیات میراث‌فرهنگی ناملموس، دانش سنتی نقش انکارناپذیری دارد. بسیاری از عناصر یا تجلیات میراث‌فرهنگی ناملموس در تحت لوای دو یا چند دامنه از دامنه حوزه‌های پیش‌گفته قرار می‌گیرند. به عنوان مثال موسیقی سنتی آوازی ما بدون شک هم ذیل دامنه‌ سنت‌های شفاهی قرار می‌گیرد و هم هنرهای اجرایی.

او در ادامه افزود: به همین قیاس بسیاری از عناصر میراث‌فرهنگی ناملموس که در دامنه‌های دیگر طبقه‌بندی می‌شوند، ذیل دامنه‌ دانش سنتی نیز جای می‌گیرند. با یک نگاه به فهرست عناصر ثبت شده در یونسکو این امر به روشنی مشاهده می‌شود. به عنوان مثال لنج‌سازی و دانش دریانوردی مرتبط با آن در خلیج فارس که در سال ۲۰۱۱ میلادی در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس نیازمند پاسداری فوری، به ثبت جهانی رسید، از مصادیق روشن دانش سنتی است.

سجودی بیان کرد: عناصر بسیاری وجود دارند که هم‌زمان چند دامنه را شامل می‌شوند، که غالبا یکی از آن‌ها دانش سنتی است.

سرپرست مرکز میراث ناملموس تهران اظهار کرد:یکی از تجلی‌گاه‌های درخشان پیوند دانش سنتی (میراث ناملموس) و میراث ملموس، بدون‌تردید دانش معماری است. مرکز میراث ناملموس تهران خوشحال است که همایش یک روزه‌ معماری معاصر و مسئله‌ میراث‌فرهنگی ناملموس را با همکاری دفتر ثبت، حفظ و احیا میراث طبیعی و معنوی معاونت میراث‌فرهنگی برگزار می‌کند.

معماری معاصر ما از معماری مدرن غربی گرته‌برداری کرده و از اصل خود جدا شده است

سید محمد بهشتی عضو پیوسته فرهنگستان هنر در ادامه گفت: فرهنگ حاصل تعامل تاریخی انسان با محیط است که به دو گروه تقسیم می‌شود گروهی که وجه مادی دارند و ملموس هستند و گروه دیگر مادی نیستند مانند اسطوره‌ها، آیین‌ها و دانش بومی که میراث‌ ناملموس هستند، میراث ناملموس ماندگارتر بوده  و در قید حیات است مانند زبان.

او افزود:یکی از خصوصیات فرهنگ موضوع تداوم آن است. فرهنگ در اثر تماس جامعه با مظاهر فرهنگی می‌تواند تداوم پیدا کند و این موضوع موجب می‌شود فرهنگ از نسلی به نسل دیگر منتقل شود.

بهشتی تصریح کرد:معماری امروز ما در گذشته حبس شده است با معماری روبرو هستیم که مستأصل شده و از اصل خود جدا شده است. در حقیقت از معماری مدرن غربی گرته‌برداری کردیم. یکی از ویژگی‌های معماری معاصرمان فاصله گرفتن از گذشته و امتناع از زمینه است.

عضو پیوسته فرهنگستان هنر تصریح کرد:طی ۸۰ سال اخیر در معماری معاصر ما معیارهای فرهنگی‌تاریخی رعایت نشده است. معماری که در ۱۰۰ سال گذشته داشتیم نشان می‌داد هر شهر ویژگی‌های خاص معماری خود را داشت اما اکنون این‌گونه نیست.