حافظان صلح ملل متحد و تلاش برای جهان عاری از خشونت

برای نخستین بار اصطلاح «حفظ صلح» براساس مواد ۱۰، ۱۱، ۱۵ و ۱۶ میثاق جامعه ملل پیش بینی شد و به دنبال آن هیات ناظر بر صلح برای اعزام بازرسان و هیات های نظارت بر صلح در هنگام بحران های بین المللی تشکیل شد و جامعه ملل از هیات های ناظر صلح در موارد متعددی استفاده کرد. براساس منشور ملل متحد تنها در یک مورد و آن هم در اجرای ماده ۴۲ منشور می توان نیروی نظامی را به کار گرفت. به کارگیری نیروی نظامی باید به طریقی که مواد ۴۳ تا ۴۷ منشور پیش بینی کرده است، انجام شود.

نخستین ماموریت حافظان صلح سازمان ملل

نخستین ماموریت حفظ صلح سازمان ملل در ۲۹ مه ۱۹۴۸ انجام شد. در این روز شورای امنیت تعداد معدود ناظران نظامی سازمان ملل متحد را به خاورمیانه اعزام کرد. از آن زمان تاکنون بیش از یک‌میلیون زن و مرد در ۷۲ عملیات صلح سازمان ملل خدمت کردند که به‌طور مستقیم بر زندگی میلیون‌ها انسان تاثیر گذاشته و جان‌های بی‌شماری را نجات داده اند.

سازمان ملل متحد در ۱۹۴۸ میلادی با ایجاد سازمان نظارت بر آتش بس ملل متحد در خاورمیانه مقرر کرد، برای حفظ صلح و استقرار آن شورای امنیت با رضایت دولت های میزبان و معمولاً با رضایت دیگر طرف های درگیر مجاز است و می توانند شرح وظایف مختلفی همچون حقیقت یابی و تدوین گزارش نسبت به آن موضوع خاص، نظارت بر آتش بس یا خطوط ترک مخاصمه و نواحی غیرنظامی، مباشرت و سرپرستی، جداسازی نیروها، کمک در حفظ نظم و قانون و برقراری صلح داشته باشند یا آنکه جنگجویان را خلع سلاح کرده و از کمپ پناهجویان محافظت می کنند. در آن زمان که هنوز عنوان نیروی حافظ صلح به آنها اطلاق نمی شد اما با بروز بحران کانال سوئز برای حل این مشکل دبیر کل وقت سازمان ملل به تشکیل نخستین نیروی حافظ صلح ملل متحد؛ یعنی نیروی اضطراری ملل متحد اقدام کرد و اصول ناظر به تشکیل و فعالیت این نیرو، الگوی عملیات بعدی سازمان، در زمینه حفظ صلح شد.

بنابراین در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۲ میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در قطعنامه ای با درخواست دولت و سازمان حافظان صلح اوکراین، ۲۹ می را به‌عنوان روز بین‌المللی بزرگداشت حافظان صلح ملل متحد انتخاب کرد؛ روزی که یادآور سالگرد تأسیس «سازمان نظارت بر آتش‌بس سازمان ملل متحد» در ۱۹۴۸ میلادی برای نظارت بر آتش‌بس جنگ اعراب و اسراییل است.

ترکیب و تلاش کلاه آبی‌ها

ترکیب نیروها نیز از کارکنان نظامی، پلیس و غیرنظامیان بین المللی یا محلی تشکیل می شود و در مجموع برای پیشگیری از درگیری و گسترش خصومت ها وارد عمل می شوند تا اقدامات ملی و بین المللی برای ایجاد تعمیق صلح، امنیت و قانون گرایی موثر و مستقر شود. این عملیات ها به نام سازمان ملل و در چارچوب تعینی آن و با پرچم سازمان ملل متحد به عنوان کلاه آبی ها انجام می شود و مسوولیت خطای احتمالی اعمال نیروها نیز به خود سازمان منتسب است.

برپایه این عملیات حفظ صلح نماد مقدم همکاری بین المللی و عاملی برای حل و رفع مسالمت آمیز اختلافات است. همین تلاش ها در موقعیت های سخت برای ایجاد و احراز صلح سبب شد که نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در سال ۱۹۸۸ میلادی جایزه صلح نوبل را دریافت کنند.

ویژگی‌های نیروهای حافظ صلح

نیروهای حافظ صلح سازمان ملل دارای ویژگی های خاصی هستند که در ادامه به مواردی از آن اشاره می کنیم:
بین المللی بودن این نیروها: نیروهای حافظ صلح سازمان ملل از خصیصه بین المللی بودن برخوردار هستند؛ به این معنی که افراد تشکیل دهنده آن از کشورهای مختلف هستند اما با وجود خصیصه چندملیتی خود، به عنوان واحدهای نظامی منسجم و کارآمد، عمل می کنند.
بیطرفی: این نیروها می بایست بیطرفی خود را در مناقشه موجود حفظ کنند، در واقع اعزام آنها با هدف برقراری صلح است و اگر قرار باشد که آنها بیطرفی خود را نقض کنند نه تنها امکان شروع مجدد درگیری وجود دارد، بلکه ممکن است که اهداف سازمان را نیز زیر سؤال ببرد.
عدم استفاده از زور: نظر به ماهیت غیر قهری و مسالمت آمیز، نیروهای حافظ صلح صرفاً به منظور دفاع از خود و به عنوان آخرین راه چاره، مجاز به استفاده از زور هستند. سلاح اصلی نیروهای حافظ صلح، صرف حضور آنها در منطقه است و تأثیر و کارایی آن به ابعاد نیرو و قدرت سلاح آن بستگی ندارد، در واقع سلاح های در اختیار این نیروها از نوع سبک است که در دفاع از خود مورد استفاده قرار می گیرد. دفاع از خود به صورت مقاومت در برابر استفاده از زور به منظور بازداشتن نیرو از انجام وظایفش به موجب حکم مأموریت مصوب از طرف شورای امنیت تعریف شده است.

وظایف نیروها

نیروهای حافظ صلح سازمان ملل دارای وظایف خاصی هستند که از جمله برخی از آنها می توان به این موارد اشاره کرد:
نظارت بر آتش بس و ترک مخاصمه: نیروهای حافظ صلح بعد از ترک مخاصمه فعال وارد منطقه می شوند و بر آتش بس نظارت دارند.
نظارت و مراقبت بر عقب نشینی نیروهای متخاصم: هر از چند گاهی عقب نشینی نیروهای متخاصم نقض می شود که این از وظایف این نیروها است که از این موضوع جلوگیری کرده و در صورت لزوم اقدامات لازم را انجام دهد.
کنترل مرزها: اگرچه انجام مأموریت هایی چون نظارت بر آتش بس با عقب نشینی نیروها، جداسازی نیروهای متخاصم و حائل شدن میان آنها با وظایف مربوط به کنترل مرزها، بی ارتباط نیست اما در اینجا منظور از کنترل مرزها، نظارت و مراقبت در مورد عدم نفوذ غیرقانونی افراد مسلح یا مهمات از مرزها به خاک یک کشور است.
جداسازی نیروهای متخاصم و حائل شدن بین آنها: این مساله می تواند از درگیری مجدد نیروهای متخاصم جلوگیری کند.

نقش زنان در حفظ صلح

زنان حافظ صلح، سهم با ارزشی در صلح دارند. آنان به بهبود عملکرد کلی صلح کمک کرده و دستیابی بیشتری به جوامع  به‌ویژه زنان دارند. بنابراین به ارتقاء حقوق بشر و حمایت از غیرنظامیان کمک می‌کنند. آنان همچنین زنان را ترغیب می‌کنند تا به بخشی معنی‌دار از روند صلح و روند سیاسی تبدیل شوند.

وقتی زنان در مذاکرات صلح شرکت می‌کنند، کیفیت و دوام توافق‌های صلح افزایش پیدا می کند و هنگامی‌که زنان امضاءکننده توافق‌نامه‌های صلح هستند، بیشتر نقش خود را ایفاء کرده‌اند. زنان در همه بخش‌های پلیسی، نظامی و غیرنظامی مستقر شده اند و تاثیرات مثبتی بر محیط‌های صلح‌آمیز از جمله حمایت از نقش زنان در ایجاد صلح و حمایت از حقوق زنان دارند. زنان حافظ صلح ثابت کردند که می‌توانند در همه زمینه ها عملکردی مانند مردان با همان استانداردها و در همان شرایط سخت داشته باشند.

در سال ۱۹۹۳ میلادی زنان یک درصد از نیروی غیرنظامی سازمان ملل را تشکیل می‌دادند. در سال ۲۰۱۹ میلادی تقریباً ۹۵هزار پاسدار صلح را زنان تشکیل دادند که شامل ۴.۷ درصد نیروهای نظامی و ۱۰.۸درصد واحدهای پلیس بودند که در ماموریت‌های صلح سازمان ملل شرکت داشتند.

سازمان ملل متحد تشویق و حمایت از اعزام زنان به وظایف غیرنظامی، مسؤولیت استقرار زنان در بخش پلیس و ارتش را بر عهده کشورهای عضو قرار داده است. بخش پلیس سازمان ملل متحد تلاشی جهانی برای استخدام تعداد بیشتری از افسران زن پلیس در خدمات پلیس ملی و در عملیات پلیس سازمان ملل در سراسر جهان را آغاز کرد.

حافظان صلح و بحران کرونا

در دوره ای که جهان با بحران ویروس کرونا مواجه شد، نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد با یکی از بزرگترین چالش‌های زمان خود روبرو شدند. بنابراین آنها در مبارزه با این ویروس به صورت همه‌جانبه به دولت‌ها و جوامع محلی کمک می‌کنند و به تطبیق فعالیت‌های خود برای اجرای وظایف خود از جمله حمایت از اجتماعات آسیب‌پذیر ادامه می‌دهند.

همچنین زنان نیز در این مبارزه در خط مقدم قرار دارند و بخشی جدایی‌ناپذیر از مبارزان با شیوع ویروس کرونا هستند و ماموریت خود را با محدودیت‌های کنونی با رعایت تمام اقدامات احتیاطی انجام می‌دهند.